Geçtiğimiz hafta sosyal medyanın bireysel ölçekte etkilerini ele almış ve bu etkilerin sinir bilimsel <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYTJmMTFlYmVlMTM0MDAwNzYxZjhkNiZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnJlYWQuYXBvcy50byUyNTJGd2ViJTI1MkZzJTI1MkY1ZjliZDc2Y2E3ZmI2YTAwMDhjOTY1ZTM="">temellerine inmiştik</a>. Bu hafta ise daha geniş bir perspektiften sosyal medyanın toplumsal etkilerine ve ekonomik temellerine değineceğiz. Yine bir adım geri gidip tabiri caizse her gün içerisinde kaybolduğumuz bu platformlara dışarıdan bir gözle bakalım.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-11-04T18:13:40.656Z.png" alt="Sosyal medyada kurumsal şirketlerin tavırları konulu bir çizim."><figcaption>Sanatçı: Alex Norris</figcaption></figure><ul><li>Sizi tanıyalım: Sosyal medya uygulamalarını kullanmaya başladığınız andan itibaren uygulamalar sizi “tanımaya çalışıyor” ve attığınız her adımın kaydı tutularak profiliniz oluşturuluyor. İzlediğiniz ya da izlemeden geçtiğiniz videolar, beğendikleriniz, cevap yazdıklarınız, takip ettiğiniz konu ve kişiler... Bu verilerin hepsi temel alınarak algoritmalar tarafından size en uygun içerik gösteriliyor. Zamanınızı kedi videoları izleyerek geçirmek istemeseniz de eğer algoritma kedi videolarını sevdiğinizi fark ederse size bu doğrultuda içerik sunmaya başlıyor. Algoritma, sizi sizden daha iyi tanıyor. O kadar iyi tanıyor ki, platformdaki aktivitenizle sizin cinsel yöneliminizi veya siyasi tercihlerinizi yüksek doğrulukla tespit edebiliyor. &nbsp;</li><li>Reklamlar, size özel: Mevzubahis uygulamaların bağımlılık yapacak doğrultuda tasarlandığına, beğeneceğiniz içerikleri sunarak sizi ekran başında tuttuğuna ve size daha çok reklam göstererek maksimum gelir elde ettiğine değinmiştik. Bir diğer kâr maksimizasyon yöntemi ise kişiye özel reklamlar. Bu noktada ise platformlarda oluşturulan profiliniz temeli oluşturuyor. Fakat göreceğiniz reklamlar, yalnızca uygulamaların içerisindeki faaliyetleriniz kullanılarak değil diğer kaynaklardan akışı sağlanan verilerle de birleştirilerek oluşturulan profille belirleniyor. Almayı düşünüp bir göz attığınız ürünü örneğin bu yüzden Instagram akışınızda görebiliyorsunuz. Sosyal medya platformları olmanın da ötesinde devasa reklam sağlayıcıları haline gelen bu şirketler, reklam vermek isteyenlere de kişiselleştirilmiş reklamlar satarak kâr maksimizasyonu sağlıyor. Fakat işin içine siyaset girmeye başladığında durum karışmaya başlıyor. Bu yolla belli bir siyasi ya da demografik topluluğa yönelik içerik veya dezenformasyon reklamı yapmanın da önü açılmış oluyor. Örneğin ABD’de siyahi vatandaşlar, oy vermelerinin önüne geçilmesi için onları sandığa gitmemeye ikna edecek reklamlarla <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYTJmMTFlYmVlMTM0MDAwNzYxZjhkNiZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5jaGFubmVsNC5jb20lMjUyRm5ld3MlMjUyRnJldmVhbGVkLXRydW1wLWNhbXBhaWduLXN0cmF0ZWd5LXRvLWRldGVyLW1pbGxpb25zLW9mLWJsYWNrLWFtZXJpY2Fucy1mcm9tLXZvdGluZy1pbi0yMDE2"">karşılaşabiliyor</a>. &nbsp;</li><li>Fake news: Diğer taraftan günümüzün çok konuşulan sorunlarından biri olan yalan haberler ile dezenformasyon da sosyal medyanın ekonomik temelleri ve iç dinamikleriyle ilintili. Bu platformlar yalnızca hoşumuza gidecek, bize anlık hazlar verecek içeriklerle bizi ekran başında tutmuyor. Bizi sinirlendiren, galeyana getiren içerik ve başlıklar da bizi ekran başına en çok bağlayan şeylerden. Twitter’da gördüğünüz karşıt görüşlü bir fikir, beğenmediğiniz bir söz, çok büyük bir haber de sizi hemen cevap vermek, “retweet” yapmak veya habere tıklamak için dürtüyor. Bu içerikler eksik veya yanlış bilgi içerdiğinde ise yalan haberlerin ve dezenformasyonun yayılmasına sebep oluyor. İçerikleri paylaşanlar kendileri etkileşim aldığı için mutlu olurken haber siteleri gibi içerik üreticileri, kullanıcıları habere tıklamaya yönlendirmeye çalışıyor. Burada da aynı şekilde reklam ve <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYTJmMTFlYmVlMTM0MDAwNzYxZjhkNiZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ubmdyb3VwLmNvbSUyNTJGYXJ0aWNsZXMlMjUyRmF0dGVudGlvbi1lY29ub215JTI1MkY="">dikkat ekonomisi</a> etkili. Gelirlerini çoğunlukla sitelerindeki reklamların izlenmesiyle elde eden haber siteleri de en çok “tık” getirecek sansasyonel haberleri veya merak uyandıracak başlıkları paylaşarak kârlarını maksimize etmeye çalışıyor. Burada sosyal medyanın içeriği yaymadaki gücü ve haber kaynaklarının eksik/yanlış bilgi verme eğilimi birbirini besleyerek bu sorunun ortaya çıkmasına sebep oluyor. &nbsp;</li></ul>Her şey gibi sosyal medya da iyi/kötü, siyah/beyaz değil, muğlakları ve grilikleriyle hayatımızda. Bundan sonra da hayatımızda olacak gibi de durduğu için bu platformların iç dinamiklerini, kullanıcılarını nasıl kendi faydalarına uygun şekilde yönlendirdiğini bilmek bu uygulamaların artık somut zararlar vermeye başladığı bu dönemde önemli. Ki sorunların temelinde yalnızca sosyal medyanın kurulu olduğu ekonomik düzen veya tasarlanış şekilleri değil, insan fizyolojisi ve beynimizin çalışma şeklinin olduğunu unutmamak gerekiyor. “Hack”lenmeye müsait beyin yapımız ve ödül mekanizmamız bugün sosyal medyada olduğu gibi yarın farklı alanlarda da istemediğimiz sonuçlara yol açabilir.&nbsp;Peki değişim mümkün mü? Günümüz platformları için değişim ve düzenleme talepleri artık daha yüksek sesle dile getirilse de ekonomik temeller bu şekilde olduğu sürece değişimin bu platformlar tarafından gerçekleştirilmesi zor olacaktır. Bu sebeple birey bazında bilinçlenme ve <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYTJmMTFlYmVlMTM0MDAwNzYxZjhkNiZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRm1lZGl1bS5jb20lMjUyRnN0cmVhbXJibG9nJTI1MkZwcml2YWN5LWlzLWRlYWQtbG9uZy1saXZlLWRhdGEtb3duZXJzaGlwLTdlNWEzNTRlMTM2OA=="">veri sendikaları</a> gibi kolektif taleplerin geliştirilmesi önemli.

Quando

Sosyal medyanın takip, kişisel reklamlar, yalan haberler gibi geniş ölçekli etkileri neler? Çözüm mümkün mü?

Sosyal medyayla dünyaya bağlı ve bağımlı - 2

<figure class="image"><img src="https://lh6.googleusercontent.com/mwtsGDdQFYrQrGQQt3fu7AVbubd7ZCuZLdR7zq4P2jGseJ9bGSfbIMAL7vmmCpb9nQWD8A33u8jsdQ5AWwfC53Kd8KDxl3zU8QCmCwsvEgg-vfLv4SAPtS2t9IvR20CAY64xfv5p" alt="Sosyal medyanın dünyadaki insanları birleştirmesi konusunu alaycı bir dille anlatan çizim."><figcaption>Artist: Alex Norris</figcaption></figure>Sosyal medya 10 yıl kadar önce yeni bir havalı kelime, yeni bir oyuncağın ismi gibiyken bugün herkesin saatlerini geçirdiği ve elektrik, su gibi bir ihtiyaç, hayatın doğal bir parçası haline gelmiş durumda. Yola çıkarken “bütün insanlığı birbirine bağlayacağız ve harika olacak” diye düşünülürken bugün durumun çok da harika olmayabileceğini görüyoruz. Hem bu fikrin kendisinden kaynaklı hem de uygulamaların öncelikli olarak kâr maksimizasyonu için hayata geçirdiği pratikler sebebiyle polarizasyon, bağımlılık, anksiyete, dikkat dağınıklığı gibi birçok olumsuz etkinin de sebebi sosyal medya uygulamalarıyla ilişkilendirilmekte. Peki bu ulvi misyonla yola çıkan uygulamalar ile ortamlar neden ve nasıl bu hale geldi?<ul><li>💸: Sosyal medya sağlayıcılarının hepsi birer şirket ve öncelikli bir amaçları var, o da kâr maksimizasyonu. Bu şirketlerin gelir elde etme yöntemleri ise çoğunlukla reklamlar üzerinden gerçekleşiyor. Ne kadar reklam izlerseniz kullandığınız platforma o kadar para kazandırıyorsunuz. Dolayısıyla bu uygulamaların tasarımcıları, kullanıcıları olabildiğince sık ve uzun süre ekran karşısında tutacak şekilde tasarlıyorlar. Bunu gerçekleştirmek için bu şirketler gerçek anlamda sinir bilimi araştırmalarının ortaya koyduklarını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOTlkNmE4MjFjNmM0MDAwNzhjY2FkNSZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5saW5rZWRpbi5jb20lMjUyRnB1bHNlJTI1MkZmYWNlYm9vay1wc3ljaG9sb2d5LWV4cGxvaXRhdGlvbi1odW1hbi1jb25kaXRpb24td2h5LXRyYXZpcy1oYXdsZXktJTI1MkY="">kullanarak</a> kullanıcıların zihinlerini kendilerine fayda sağlayacak şekilde kullanıyorlar. &nbsp;</li><li>🧠: Bu yolda ise tasarımcıların en büyük silahı haz hormonu diyebileceğimiz <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOTlkNmE4MjFjNmM0MDAwNzhjY2FkNSZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGc2l0bi5obXMuaGFydmFyZC5lZHUlMjUyRmZsYXNoJTI1MkYyMDE4JTI1MkZkb3BhbWluZS1zbWFydHBob25lcy1iYXR0bGUtdGltZSUyNTJG"">dopamin</a>. İnsan beyni tarafından salgılanan bir kimyasal olan dopamin yemek, egzersiz, cinsellik, sosyal etkileşim gibi eylemler sonucu ortaya çıkıyor ve oluşturduğu ödül mekanizmasıyla bu eylemleri teşvik ediyor. Birçok hayvanın davranışı da dopamin mekanizmaları üzerinden şekillendirilebiliyor. Yani dopamin, canlıları evrimsel bağlamda faydalı olan eylemlere yönlendirerek bu eylemlerin tekrarlanması için motive ediyor. &nbsp;</li><li>🍀: Fakat dopamin farklı şekillerde de faal olabiliyor. Örneğin kumar, uyuşturucu gibi uyaranlar da sosyal etkileşimlere benzer ödül mekanizmalarını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOTlkNmE4MjFjNmM0MDAwNzhjY2FkNSZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5uY2JpLm5sbS5uaWguZ292JTI1MkZwbWMlMjUyRmFydGljbGVzJTI1MkZQTUMyODg5NjkwJTI1MkY="">çalıştırıyor</a> ve bu ödül mekanizmalarının öğrenilmesiyle bağımlılığa sebep oluyor. Burada ise anahtar kelime rastgelelik. Sürekli olarak bir uyaranla mutlu olmak bir süre sonra o uyarana karşı tepkisizlik yaratıyor. Her içtiğiniz sigara size aynı hazzı vermemeye başlarken sigaranın eksikliği büyük bir yoksunluk hissine sebep oluyor veya her oyunda kazanıyor olmanız sizi bir süre sonra sıkmaya başlarken kazançlarınız değişken olmaya başlarsa sürekli kazandığınızdaki gibi bir tepkisizlik ortaya çıkmıyor ve ödül mekanizmanız aktif kalıyor. İşte bu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOTlkNmE4MjFjNmM0MDAwNzhjY2FkNSZ1c2VyPTVlNjI2OTE1ODlhODU0MzkwY2VlMmZlNSZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zaW1wbHlwc3ljaG9sb2d5Lm9yZyUyNTJGb3BlcmFudC1jb25kaXRpb25pbmcuaHRtbA=="">değişken ödüller</a> de kumarın ve sosyal medyanın bağımlılık yapma sebebi. Eğer ödüle ulaşmak bir kumar makinesinin kolunu çekmek veya telefonu cebinden çıkarmak kadar kolay olursa bu bir alışkanlık ve bağımlılık haline geliyor. En ufak sıkılma anında eliniz telefonunuza gidiyorsa işte bu alışkanlık sebebiyle. Sosyal medya uygulamalarını tasarlayanlar da bu alışkanlığı oluşturmak için büyük çaba gösteriyorlar.</li></ul>

Sosyal medyanın zararlarını ele aldığımız yazı dizisinin birinci bölümünde uygulamaların dopamin ile nasıl kullanıcılarını bağımlı hale getirdiğini ele alıyoruz.

Sosyal medyayla dünyaya bağlı ve bağımlı

Sosyal medya 10 yıl kadar önce yeni bir havalı kelime, yeni bir oyuncağın ismi gibiyken bugün herkesin saatlerini geçirdiği ve elektrik, su gibi bir ihtiyaç, hayatın doğal bir parçası haline gelmiş durumda. Yola çıkarken “bütün insanlığı birbirine bağlayacağız ve harika olacak” diye düşünülürken bugün durumun çok da harika olmayabileceğini görüyoruz. Hem bu fikrin kendisinden kaynaklı hem de uygulamaların öncelikli olarak kâr maksimizasyonu için hayata geçirdiği pratikler sebebiyle polarizasyon, bağımlılık, anksiyete, dikkat dağınıklığı gibi birçok olumsuz etkinin de sebebi sosyal medya uygulamalarıyla ilişkilendirilmekte. Peki bu ulvi misyonla yola çıkan uygulamalar ile ortamlar neden ve nasıl bu hale geldi?<figure class="image"><img src="https://lh6.googleusercontent.com/mwtsGDdQFYrQrGQQt3fu7AVbubd7ZCuZLdR7zq4P2jGseJ9bGSfbIMAL7vmmCpb9nQWD8A33u8jsdQ5AWwfC53Kd8KDxl3zU8QCmCwsvEgg-vfLv4SAPtS2t9IvR20CAY64xfv5p" alt="Sosyal medyanın dünyadaki insanları birleştirmesi konusunu alaycı bir dille anlatan çizim."><figcaption>Sanatçı: Alex Norris</figcaption></figure>💸: Sosyal medya sağlayıcılarının hepsi birer şirket ve öncelikli bir amaçları var, o da kâr maksimizasyonu. Bu şirketlerin gelir elde etme yöntemleri ise çoğunlukla reklamlar üzerinden gerçekleşiyor. Ne kadar reklam izlerseniz kullandığınız platforma o kadar para kazandırıyorsunuz. Dolayısıyla bu uygulamaların tasarımcıları, kullanıcıları olabildiğince sık ve uzun süre ekran karşısında tutacak şekilde tasarlıyorlar. Bunu gerçekleştirmek için bu şirketler gerçek anlamda sinir bilimi araştırmalarının ortaya koyduklarını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOWJkNzZjYTdmYjZhMDAwOGM5NjVlMyZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJmlzc3VlPTVmOTkyYzMxNTAzOTY0MDAwNmZjZjY2YyZwdWJsaXNoZXI9NWVkM2VjZDZjNWE4NmNjZDFlMjRjYTRhJm5ld3NsZXR0ZXI9NWU1ZjkzMzUwNTM0ZDgyMDM5NzdkZDY1JnN1YnNjcmliZXI9NWVjM2FlZWVhN2RkOWMyZTk5NDFkYzEwJnNvdXJjZT1lbWFpbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cubGlua2VkaW4uY29tJTI1MkZwdWxzZSUyNTJGZmFjZWJvb2stcHN5Y2hvbG9neS1leHBsb2l0YXRpb24taHVtYW4tY29uZGl0aW9uLXdoeS10cmF2aXMtaGF3bGV5LSUyNTJG"">kullanarak</a> kullanıcıların zihinlerini kendilerine fayda sağlayacak şekilde kullanıyorlar. &nbsp;🧠: Bu yolda ise tasarımcıların en büyük silahı haz hormonu diyebileceğimiz <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOWJkNzZjYTdmYjZhMDAwOGM5NjVlMyZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJmlzc3VlPTVmOTkyYzMxNTAzOTY0MDAwNmZjZjY2YyZwdWJsaXNoZXI9NWVkM2VjZDZjNWE4NmNjZDFlMjRjYTRhJm5ld3NsZXR0ZXI9NWU1ZjkzMzUwNTM0ZDgyMDM5NzdkZDY1JnN1YnNjcmliZXI9NWVjM2FlZWVhN2RkOWMyZTk5NDFkYzEwJnNvdXJjZT1lbWFpbCZ1cmw9aHR0cCUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnNpdG4uaG1zLmhhcnZhcmQuZWR1JTI1MkZmbGFzaCUyNTJGMjAxOCUyNTJGZG9wYW1pbmUtc21hcnRwaG9uZXMtYmF0dGxlLXRpbWUlMjUyRg=="">dopamin</a>. İnsan beyni tarafından salgılanan bir kimyasal olan dopamin yemek, egzersiz, cinsellik, sosyal etkileşim gibi eylemler sonucu ortaya çıkıyor ve oluşturduğu ödül mekanizmasıyla bu eylemleri teşvik ediyor. Birçok hayvanın davranışı da dopamin mekanizmaları üzerinden şekillendirilebiliyor. Yani dopamin, canlıları evrimsel bağlamda faydalı olan eylemlere yönlendirerek bu eylemlerin tekrarlanması için motive ediyor. &nbsp;☘️: Fakat dopamin farklı şekillerde de faal olabiliyor. Örneğin kumar, uyuşturucu gibi uyaranlar da sosyal etkileşimlere benzer ödül mekanizmalarını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOWJkNzZjYTdmYjZhMDAwOGM5NjVlMyZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJmlzc3VlPTVmOTkyYzMxNTAzOTY0MDAwNmZjZjY2YyZwdWJsaXNoZXI9NWVkM2VjZDZjNWE4NmNjZDFlMjRjYTRhJm5ld3NsZXR0ZXI9NWU1ZjkzMzUwNTM0ZDgyMDM5NzdkZDY1JnN1YnNjcmliZXI9NWVjM2FlZWVhN2RkOWMyZTk5NDFkYzEwJnNvdXJjZT1lbWFpbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cubmNiaS5ubG0ubmloLmdvdiUyNTJGcG1jJTI1MkZhcnRpY2xlcyUyNTJGUE1DMjg4OTY5MCUyNTJG"">çalıştırıyor</a> ve bu ödül mekanizmalarının öğrenilmesiyle bağımlılığa sebep oluyor. Burada ise anahtar kelime rastgelelik. Sürekli olarak bir uyaranla mutlu olmak bir süre sonra o uyarana karşı tepkisizlik yaratıyor. Her içtiğiniz sigara size aynı hazzı vermemeye başlarken sigaranın eksikliği büyük bir yoksunluk hissine sebep oluyor veya her oyunda kazanıyor olmanız sizi bir süre sonra sıkmaya başlarken kazançlarınız değişken olmaya başlarsa sürekli kazandığınızdaki gibi bir tepkisizlik ortaya çıkmıyor ve ödül mekanizmanız aktif kalıyor. İşte bu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOWJkNzZjYTdmYjZhMDAwOGM5NjVlMyZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJmlzc3VlPTVmOTkyYzMxNTAzOTY0MDAwNmZjZjY2YyZwdWJsaXNoZXI9NWVkM2VjZDZjNWE4NmNjZDFlMjRjYTRhJm5ld3NsZXR0ZXI9NWU1ZjkzMzUwNTM0ZDgyMDM5NzdkZDY1JnN1YnNjcmliZXI9NWVjM2FlZWVhN2RkOWMyZTk5NDFkYzEwJnNvdXJjZT1lbWFpbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuc2ltcGx5cHN5Y2hvbG9neS5vcmclMjUyRm9wZXJhbnQtY29uZGl0aW9uaW5nLmh0bWw="">değişken ödüller</a> de kumarın ve sosyal medyanın bağımlılık yapma sebebi. Eğer ödüle ulaşmak bir kumar makinesinin kolunu çekmek veya telefonu cebinden çıkarmak kadar kolay olursa bu bir alışkanlık ve bağımlılık haline geliyor. En ufak sıkılma anında eliniz telefonunuza gidiyorsa işte bu alışkanlık sebebiyle. Sosyal medya uygulamalarını tasarlayanlar da bu alışkanlığı oluşturmak için büyük çaba gösteriyorlar.Bu yazı 29 Ekim 2020 tarihinde <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOWJkNzZjYTdmYjZhMDAwOGM5NjVlMyZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWVjNTg2MjM1NDU4ODc0MTBlNzAzNWMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFwb3N0b25ld3MuY29tJTI1MkZuJTI1MkZ0ZWNo"">Quando</a>'da yayımlanmıştır.

Alex Norris ile ilgili hikayeler